Jyns terbiýe möhümmi?

Hawa. Jynsy terbiýe örän möhümdir. Şonuň üçin oňa diňe ene-atalar däl, mugallymlar, lukmançylyk işgärleri we hukuk goraýjy edaralar hem gatnaşýarlar.

Galyberse-de, jynsy terbiýe ahlak, etika, arassaçylyk, saglyk, jemgyýetçilik we hukuk kadalary, adamlaryň arasyndaky gatnaşyklar we başga-da köp bilim ulgamyny öz içine alýar. Bu maglumatlar bilen çagalar we soňra ýetginjekler has ynamly bolýarlar we köp meseläni aňsatlyk bilen tanap bilerler we irki döwürde öňüni alyp ýa-da çözüp bilerler.

Möhüm! Jynsy terbiýe çagany bozmaýar. Munuň tersine, ÝUNESKO-nyň gözleglerine görä, jynsy terbiýe diňe islenilmeýän göwreliligiň we jyns ýollary arkaly geçýän keselleriň öňüni almaga goşant goşman, eýsem çagalara we ýetginjeklere özara hormat goýmak we gatnaşyklarda zorluksyzlyk ýörelgelerini ornaşdyrmaga kömek edýär.

Jynsy terbiýe we jynsy gatnaşyk barada sowatlylyk birzatmy?

ÝOK. Jynsy gatnaşyk terbiýesi, jyns terbiýesiniň diňe ujypsyzja bölegidir.

Jynsy terbiýe esasy bilimleriň biri bolmak bilen, arassaçylyk, ulalanda bedeniň üýtgemegi, ahlak, etika, jemgyýetçilik kadalary, kanuny hukuklar baradaky bilimleri öz içine alýar. Bularyň köpüsi irki ýaşdaky jynsy terbiýäniň çäklerinde berilýär. Sebäbi çagalary we ýetginjekleri gyzyklandyrýar, saglygyna we durmuş derejesine gönüden-göni täsir edýär.

Bu esas bolmazdan jynsy gatnaşyk terbiýesi peýdaly we täsirli bolup bilmez. Mysal üçin, çaga jemgyýetdäki özüni alyp barşyň esasy düzgünlerini, erkinligiň çäklerini, adamyň kabul edip bolmajak we kabul edip boljak hereketini kesgitläp biljek signallaryny bilmese, erkek bilen zenanyň arasyndaky gatnaşyklar baradaky maglumatlaryň manysy bolmaz. Ýakymsyz sözlere we hereketlere jogap hökmünde “ýok ”diýmegi bilmeýän bolsa, özüni nädip goramalydygyny hem bilýäm däldir.

Näme üçin çagaňyz bilen özüňiz gürleşmeli?

Jyns terbiýesine mugallymlar (sosial kadalar hakda gürleşýärler) we saglyk işgärleri (arassaçylyk we saglyk hakda gürleşýärler) we hukuk goraýjy edaralar (hukuk kadalary we howpsuzlyk hakda gürleşýärler) gatnaşsa-da, ene-atalar bu ulgamda esasy rol oýnaýarlar.

Näme üçin? Çaga ene-atalara beýlekilerden has ýygy-ýygydan we has köp seredýändigi sebäpli, olar üçin ene-atalar ygtybarly, ynamdar adamlar (iň bolmanda kiçi ýaşynda).

Ene-atalar çaga bilen dürli temalarda gürleşseler, soraglara jogap bermäge we hemişe goldaw bermäge we kömek etmäge taýýardyklaryny görkezseler, çaga özüni goragly duýýar. Mundan başga-da, ululary gaharlandyrmak, olara bir zat subut etmek, olara zyýan bermek üçin hereket etmek islemeýär. Bu bolsa ony köp lapykeçliklerden we kynçylyklardan halas edýär.

Näme üçin çagany internetden we dostlaryndan jogap gözlemäge taşlap bolmaz?

Sebäbi, bilermenleriň düşündirişleri we ylmy gözlegler bilen goldanýan dogry jogaplardan başga-da, internetde hakykatdanam zyýan berip biljek, aç-açan ýalan maglumatlary hem tapyp bilersiňiz.

Çaganyň dostlary hem ygtybarly maglumat çeşmesi hasaplanyp bilinmez, sebäbi ýaşy sebäpli bilimleri we tejribesi çäklidir.

Şol sebäpli ene-atalar üçin köp mowzuga özbaşdak düşünmek, maglumatlary barlamak we çaga soranda jogap bermek möhümdir. Şeýle esasda, eje ýa-da kaka dogruçyl, mümkin boldugyça aýdyň we açyk jogap berenlerinde, çaga bu soragy eýýäm öwrenip biler.

Çagam bilen köp mowzuk hakda gürleşmäge utanýan bolsam näme etmeli?

Öz-özüňi ösdürmek bilen meşgullan. Öňünden taýýarlanyň. Degişli maglumatlary okaň, ynamdar lukmanlaryň we mugallymlaryň wideolaryny görüň, maşgala lukmany, çaganyň mugallymy ýa-da synp mugallymy bilen gürleşiň, çagalar bagynda / mekdebinde haýsy soraglaryň berilýändigini, synpda haýsy mowzuklaryň bardygyny we çagany ilkinji nobatda nämäniň gyzyklandyryp biljekdigini biliň. 

Möhüm! Utanç – bu hereketleriň ýalňyşlygynyň, takyk däldiginiň netijesinde ýüze çykýan duýgudyr

Emma bilmek islemegiň näme ýalňyşlygy bar? Çaga dünýäni öwrenýär we özi üçin täze gözýetimler açýar. Nädogry bir zat edýärmi?

Şonuň üçin bu ýerde utanç ýerlikli däl. Siziň wezipäňiz, çagany täze zatlar öwrenmekden saklamazlyk, garaýyşyny aladamazlyk, hakykaty öwrenip, sizi samsyk we başarnyksyz hasaplamaz ýaly jogaplarda ýalan sözlemezlik. 

Açyk, aýdyň we ikirjiňlenmän jogap bereniňizde, çaga öz tarapyndan şeýle pikirlenýär: “Ejeme / kakama ynanyp bilerin. Elmydama jogap bererler, kömek ederler”. Bu geljekde gaty peýdaly bolar.

Galyberse-de, çaga ulaldygyça, dünýä hakda köp soraglar berýär. Ýetginjeklik döwründe maşgalanyň içinde durnukly ynam zerur bolýar - bütin durmuşy üýtgeýän we gymmatlyklary täzeden gözden geçirýän ýetginjek üçin hemişe öýde goldaw beriljekdigini bilmek möhümdir.

Şeýle goldaw üçin ene-atalara, garyndaşlara we ýakyn adamlara soramak utanç däl, tersine, dogry hereket.

Şeýle gepleşikler jynsy işjeňligiň ir başlanmagyna sebäp bolmazmy?

ÝOK. Bu bir mifdir.

BMG-nyň maglumatlaryna görä, dünýäde:

• Her ýyl 15-19 ýaş aralygyndaky takmynan 11 million gyz ene bolýar we ýene 5 adam göwreliligini soňlandyrmaga mejbur bolýar
• Iň azyndan 111 million ýaş 10-24 ýaş aralygynda jyns ýollary arkaly ýokanç kesellere ýolugýar.
• 15 ýaşdan 24 ýaş aralygyndaky ähli ýaşlaryň diňe 1/3 bölegi AIW ýokuşmagy we öňüni almak barada habarly.
• 2030-njy ýyla çenli takmynan 110 million gyz kämillik ýaşyna ýetmezden gelin bolar.

Bu çagalar saglygy we ony nädip goramalydygy barada has köp bilen bolsalar, özlerini kanuny nukdaýnazardan nädip goramalydygy barada maglumatlary bolan  bolsa, dowam edýän zorluk hakda gürleşip, diňlenilip, goldanylsa, şeýle ýaramaz netijelerden gaça durup bilerdiler. Sebäbi netijeleri barada öňünden bilerdiler.

Jyns terbiýesi, çagalary durmuşda dürli ýagdaýlar bilen ýüzbe-ýüz bolmaga taýýarlamaga, şeýle hem anygyna ýetilmedik kararlaryň netijeleri barada maglumat bermäge gönükdirilendir. 

Ýagny:

• bedeni arassa saklamazlygyň we sagdyn iýmitlenmezligiň kesele sebäp bolýandygy
• jynsy işjeňligiň ir başlanmagy ýetginjek bedenine aşa köp ýük münmegine we dürli keselleriň döremegine sebäp bolýandygyna
• goralmadyk gatnaşyk, ýetginjeklikde kynçylyklar bilen doldurylan göwrelilige sebäp bolup biljekdigine (käwagt ene we çaga üçin ölüm howply)
• meseläni agzamazlyk - saglygyň erbetligi, zorluk we ş.m. bilen baglanyşykly ýagdaýlaryň howplydygyny.

Çagalar we ýetginjekler mümkin bolan ähli kynçylyklary we onuň ähli taraplara barada bilseler, bilesigelijiliklerini kanagatlandyrmaga howlukmaýarlar. Saglyklary, howpsuzlyklary üçin has jogapkärli çemeleşýärler we başgalara has köp üns berýärler.

Jemleýiji

Häzirki zaman dünýäsinde çagalar geň galdyryjy ýagdaýda ir ulalýarlar. Olar dürli ýagdaýlar  bilen ir ýüzbe-ýüz bolýarlar: kesel, dawa, basyş.

Jynsy terbiýe çagalara bedenleri, saglygy, hukuklary we borçlary barada esasy bilimleri öwrenmäge kömek edýär. Soňra bu bilimleri kynçylyklardan gaça durmak ýa-da töwekgelçilikleri azaltmak üçin ulanyp bilerler.